وقعيت مكاني:
بقعه سيد ركن الدين درمحله وقت الساعت در خيابان مسجد جامع ، كوچه وقت الساعت واقع شده است

منابع تاريخي :
بنا به گفته احمد كاتب باني مدرسه ركنيه مولاناي اعظم سيد ركن الدين الحق والدين محمد بن نظام الحسيني وخيرات او بيرون از حصر است . از مضامين وقفنامه ومبسوط بقعه سيد ركن الدين چنين بر مي آيد كه سيد ركن الدين براي تاسيس علمي وخيريه خود كه در يزد واصفهان وابرقو وكازرون وقم وكاشان وحدود اين شهرها قرار داشت موقوفات بسيار در سراسر خاك يزد وجزء آن وقف كرده بود اما اكنون از آن همه تاسيسات متعدد و بزرگ كه در وقفنامه آمده و در تواريخ يزد هم به ا نها اشاره شده است ، به جز بناي مسجد جامع يزد و مسجد محله مصلي عتيق منحصراً گنبدي از مدرسه اش كه محل دفن اوست بر جاي مانده است واين هم الظاهر به مناسبت آن است كه مرقدش از قديم الايام زيارتگاه شده است ، وگرنه از اين بقعه هم اكنون اثري بر جاي نبود.

اين بقعه در جوار مسجد جامع قرار دارد وحتي گاهي از آن به اشتباه به مسجد ركن الدين(مدرسه ركنيه) نام مي رود و كما اينكه در رساله يوسف غلام حسين نامي به آن داده شده است .

مولف تاريخ يزد مدرسه ركنيه را (( ام البقاع مدارس يزد )) مي نامد ومي نويسد كه اين بنا مركب از مدرسه و رصدخانه وكتابخانه سه هزار جلدي ومسجد وبيت الادويه ودارالشفاء وخانقاه ، مصنف رصد آن مولانا خليل بن ابي بكر آملي بوده . مولف مذكور تفضيل كار رصد را چنين وصف كرده است : (( بر مقابل مدرسه رصدي ساخته ودو منار كوچك بر دو طرف آن مبني شده وبر سريكي مرغ روئين نهاده كه چون آفتاب طالع مي شود آن مرغ رو به آفتا ب مي كند وهرچه كه آفتاب بر مي آيد او روي به آفتاب دارد برجانب ودر ميان رصد چرخ چوبين منقش نهاده وسيصدو شصت قسمت كرده ودر هر قسمتي كرده ودر هر قسمتي درجه ساخته ...))

هم اكنون در يزد محله اي به نام (( وقت الساعت)) موسوم است وميدان واقع در آنجا را به (( ميدان وقت الساعت نام مي برند . اين تسميه در تاريخ جديد يزد كه قريب يك قرن پس از تاسيس رصد تاليف شده نيز آمده است . در جامع مفيدي نام محله وقت الساعت وميدان وقت الساعت ذكر شده ومعلوم مي شود كه در آن زمان اين ميدان وجود داشته است .

مولفان تواريخ يزد نوشته اند كه صورت موقوفات بر كتابه گرد ساحت در مدرسه ورصد خانه كاشي تراشيده ( معرق ) ثبت شده بود وچون مدرسه مذكور با تاسيسات متصل به آن ، موجب پستي مدرسه محمود شاهي جنب آن مي شد .( مدرسه اخير از بناهاي اتابكان بود ) اتابك يوسف شاه كه در آن موقع مسلط بر يزد بود به سيد رشك برد وبه علت آنكه جمعي از عياران خواجه اي ترسا را كه با جمع فلوري به يزد آمدند همه نزديك مدرسه ساكن شده بودند،كشتند و مالش را ربودند،يوسف شاه اتابك يزد تهمت اين واقعه را بر سيد ركن الدين نهاد وگفت كه اتباع او چنين عملي كردند . پس سيد ركن الدين را گرفت ودر چاه خورميز در بند كرد . فرزند او سيد شمس الدين به تظلم به تبريز رفت وشكايت نزد ابوسعيد برد تا اينكه موجبات استخلاص پدررا فراهم كرد. سيد ركن الدين در سال 732 وفات كرد ودر گنبد مدرسه خود مدفون شد .

بنا به گفته مولف تاريخ يزد (( گنبد سبز او كه گنبد لاجوردي فلك زير پايه اوست )) از اين مطالب معلوم مي شود كه در آن زمان سراسرش از كاشي سبز رنگ پوشيده بود وبه مرور ايام خراب شده است .

مشخصات :
اين بقعه داراي يك در ورودي مي باشد . چهار طرف حياط طاق نماي بزرگ آجري به چشم مي خورد.درضلع شرقي صحن با خريدن خانه مجاور درصدد افزودن فضاي بقعه بر آمده اند . بدنه ديوار صحن با آجر پوشيده شده است . كف صحن وداخل بقعه با آجر مفروش شده است . طرفين سردر ورودي بقعه سيد ركن الدين از جهت شمال ، داراي دو صفه كه هر يك از دو غرفه تشكيل شده است . حاشيه ولچكي هاي صفه ها وطاق نماها مزين به كاشي معرق با نقوش هندسي گل وبوته اسليمي مي باشد . سردر ورودي بقعه مسقف به طاق آهنگ با قوسي پنج اوهفت وسه طاق نماي گچي بري رسمي بندي مي باشد كه طاق نماي مياني بزرگتر است

در چوبي مشبكي ما را به داخل بقعه هدايت مي كند . درضلع جنوب، محراب كه مزين به رسمي بندي گچبري شده ، مقرنس كارشيكاري شده ، نقوش گل وبوته كتيبه به خط ثلث مي باشد ، ديده مي شود .در طرفين محراب طاق نماهايي با ترنجهاي گچبري وكتيبه ثلث ودر ضلهاي غربي وشرقي وشمالي طاق نماهاي مزين به ترنج گچبري شده وكتيبه ثلث جلب توجه مي كند . گنبد بروي چهار فيلپوش وشكنجهاي رسمي ودوال ورف وبتكانه استوار است . به قول محمد كريم پير نيا درون بقعه با گچبريهاي نغز ونقشهاي رسمي لاجورد وزر آراسته است . آهيانه گنبد مزين به شمسه بسيار زيبا و دوازده ترنج مي باشد . در گريو گنبد چند پنجرۀ مشبك آجري به چشم مي خورد .درقسمت فوقاني ضلع ، شرقي وشمالي ، 3 پنجره مشبك آجري تعبيه شده است . ازارۀ داخل بقعه تا ارتفاع 70/1 سانتيمتر با كاشيهاي لاجوردي وسفيدپوشيده شده است . خود ( پوشش خارجي ) گنبد دو پوسته متصل و مزين به كاشي معرق لاجوردي وآبي با نقوش هندسي وقوس شبدري كند مي باشد .

اربانه گنبد با كاشي معرق وخطوط بنايي ولوز آراسته شده است . نماي خارجي بقعه با آجر پوشيده شده است . بخشي از سطح پشت بام كاه گلي وبخش ديگر با جر مفروش شده است.
طول وعرض ديوارهاي گنبد از داخل 86/11×82/11 وكلفتي ديوارها 40/1 متر ست .

كتيبه هاي تاريخي :
آثار هنري داخل گنبد كلاً از تزئينات وكتيبه هايي است كه از رنگ ايجاد كرده اند وعبارت است از:

1ـ دوازده ترنج لاجوردي در اطراف شمسه كه يك در ميان در داخل آنها به خط ثلث سورۀ التين وبه خط كوفي سورۀ اخلاص كتيبه شده است .

2ـ در كمر بند گنبد سورۀ (( الفتح )) تا آخر آيه پنجم را به خط

كوفي نوشته اند .

3ـ در شانزده مقرنس زير گوشواره ها به خط كوفي مزهر ( پيچدار )

تزئيني عبارت (( القدره لله)) ، ((القوه الله )) ، (( الحكمه لله )) ،

(( الحمدالله )) ، (( السلطان الله )) ، (( القضاءلله )) ، (( الكرم لله )) ،

(( المنيه لله )) ، (( العزه الله )) ، (( الشكر لله )) ، (( الملك لله )) نوشته شده

وبقيه آنها خراب ونابود شده است .

4ـ در هشت مثلث شكل ، داخل چهار گوشواره ، به خط كوفي تزئيني دارد :

(( فسيكفيكهم الله وهو السميع العليم ))

5ـ در چهار طاق نماي محرابي شكل كه ميان چهار مثلث شكل مذكور

در فوق قرار دارد همان عبارت تكرار شده است .

6ـ در دورۀ هشت مثلث شكل مذكور در فوق (( الملك لله )) به خط كوفي

آرايشي تكرار شده است .

7ـ زير گوشواره ها كتيبه اي به خط ثلث در چهار ضلع بنا ديده مي شود وسورۀ

(( يس )) تا آخر آيه 13 در آن نوشته شده است .

8ـ در همين كتيبه وبالاي سر آن سورۀ (( يس )) وآيات ديگري به خط

كوفي بوده است كه به علت سائيدگي وريختگي وكهنگي قابل قرائت نيست .

9ـ اطراف محراب كتيبه اي به خط ثلث از گچ برجسته دارد كه آيات قرآني

در آن كتيبه بطور سر وته (يعني دورويه) نوشته شده وعبارت است از

سورۀ (( الانسان)) تا آخر آيۀ هيجده هم از آن

10ـ در حاشيه محراب ، كتيبه كوفي دورويه از آيات قرآني دارد كه

(( بكرهً واصيلاً )) از آن تشخيص مي گردد .

11ـ در حاشيه دورۀ محراب ، عبارت (( الملك لله )) به خط كوفي ريز

تكرار شده است .

12ـ كنار ديوارۀ دست راست محراب سورۀ ((الفتح )) به خط ثلث كتيبه شده

ودر اضلاع ديگر بنا ادامه يافته است .

13ـ در دو طرف محراب ودر پيشاني مستطيل ، كتيبه اي از گچ برجسته به

خط ثلث دارد و (( توكلي علي خالقي )) بطور دو رويه در آن نوشته شده است .

14ـ بر روي همان پيشاني به خط كوفي ورنگ سفيد بر زمينۀ آبي (( سبحان الله )) ، (( الحمد لله )) ، ((لااله الله ،الله اكبر)) بطور دو رويه كتيبه شده است .

15 ـ در محراب نماي ضلع شرقي دو پيشاني مستطيل است به خط كوفي (( الملك لله )) به گچ برجسته بطور دو رويه دارد داخل آن (( العظمه لله )) به رنگ سفيد بر زمينۀ آبي بطور دو رويه نوشته شده است

16ـ در محراب نماي شمالي دو پيشاني مستطيل هست وكتيبه هايش مانند كتيبه هاي طرف جنوبي است

17 ـ در طرف مغرب اشكال وكتيبه هاي طرف شرقي تكرار شده است .

18.- كتيبه اي از گچ كه مقدار بسيار كمي از آن باقي مانده است به چشم مي خورد . اين كتيبه دو رديف نوشته به خط كوفي داشته وقسمت تحتاني آن گل وبوته بوده است . هنوز كلمه (( مستقيماً )) از آن باقي است وطبعاً از آيات يكي از سوره هاي الملك ، النساء ، الانعام يا الفتح است.