قزوين كه لقب « باب الجنه» يا «دروازه بهشت» را به خود اختصاص داده از مناطق مهم ايران است كه در زمينه هاي تاريخي, طبيعي, اقتصادي, فرهنگي, صنعتي و گردشگري داراي اهميت زيادي است. شهرستان قزوين به لحاظ صنايع و معادن, راه ها و مسيرهاي ارتباطي, پيشينه تاريخي غني‏, اقتصاد قوي , كشاورزي و بازرگاني مناسب و جاذبه هاي گردشگري طبيعي و تاريخي از اهميت و ارزش زيادي برخوردار است.

قله ها وغارهاي مشهور و زيبا, قديمي ترين مسجد ها و عمارت ها, درياچه هاي زيباي طبيعي, زيباترين كاروان سراها, جاذبه هاي غني ژئوتوريستي به منظور گردشگري علمي, قديمي ترين قلعه ها و پل هاي عمراني‏‏, رودخانه هاي متعدد و پرآب, چشمه هاي متعدد آب گرم جهت توريسم درماني وتفريحي و ده ها جاذبه اجتماعي و فرهنگي ديگر از جاذبه هاي گردشگري شهرستان قزوين است كه در كنار رونق تاريخي, اقتصادي و تجاري منطقه يكي از مهم ترين شهرستان هاي ايران را به وجود آورده است.

وجه تسميه و پيشينه تاريخي

در مورد علت نام گذاري قزوين؛ نظرات زيادي در متن هاي تاريخي مطرح شده است. تاريخ نگاران ايراني و عرب عقيده دارند كه واژه «قزوين» از جمله «اين كش وين» گرفته شده است، به اين شرح كه وقتي سركرده سپاه كسرا به هنگام نبرد، در صف لشكريان خود خللي ديد، با عبارت «اين كش وين» (يعني به آن كنج بنگر) زير دست خود را مأمور رفع خلل كرد و در نتيجه سپاهيان او پيروز شدند. آن گاه در آن محل شهري بنا كردند و آن را «كشوين» ناميدند و در دوره اسلامي، عرب ها، اين واژه را معرب كرده و آن را «قزوين» ناميدند. عقيده يونانيان دراين مورد بر اين است كه پيش از دوران هخامنشي، مردمي كه آن ها را «كاسي» يا «كاسيت» مي ناميده اند، در كرانه باختري درياي قزوين مي زيستند كه به گفته بعضي از تاريخ نگاران يوناني و آريايي جزو نژاد «ميت تاني» به حساب مي آمدند. اين قوم ظاهرا مدت ها پيش از مادها به ايران آمده و قرن ها در كرانه باختري درياي كاسپين (خزر) استقرار يافته بود. نام قزوين نيز از نظر آنان، از نام درياي كاسپين گرفته شده است. نظر ديگري، وجه تسميه قزوين را متأثر از موقعيت طبيعي، جغرافيايي و حوادث تاريخي روي داده درآن مي داند. گفته مي شود كه كوهستان هاي شمالي قزوين همواره زيستگاه مردمان سركش بوده و آبادي هاي دشت قزوين پيوسته دست خوش تاخت و تاز و تاراج طايفه هاي گوناگون قرار داشته است. به فرمان حاكم وقت، براي جلوگيري از تاخت و تاز كوه نشينان، يك دژ در مدخل كوهستان شمالي قزوين و دژ بزرگ ديگري براي استقرار سپاهيان در محل كنوني قزوين بنا كردند. اولي را «دژ بالا» و دومي را «دژ پايين» ناميدند كه با گذشت زمان، نام «دژ پايين» دچار دگرگوني شده و به «دژپين»، «گژوين» و سپس «كشوين» تبديل شده است. در دوران شاپور ذوالاكتاف قلعه اي - در جاي همان دژ - بنا كرده و همان كشوين ناميده شد. اين نام در دوره اسلامي معرب شده و به قزوين تغيير يافته است.
بناي اوليه شهر قزوين، به شاپور اول ساساني معروف به شادشاپور نسبت داده مي شود. او شهر قزوين را براي جلوگيري از تهاجمات ديالمه بنا كرد و سپاهيان خود را در دژها و استحكامات زيادي كه در آن ايجاد كرده بود، مستقر نمود. به مرور زمان؛ اين پايگاه نظامي توسعه يافت و هسته اصلي شهر قزوين - كه همواره به عنوان گذرگاه مهم طبرستان و درياي مازندران (خزر) اهميت فراوان داشته؛ به وجود آمد. با آغاز دوره فتوحات اسلامي و حملات اعراب به ايران در سال 24 هـجري قمري قزوين به محاصره براء بن عازب - از سرداران معروف عرب - درآمد و چون مردم اين شهر مانند بسياري ديگر از شهرهاي ايران ‌اسلام را پذيرفتند، ازپرداخت جريمه معاف شدند. قزوين در دوره اسلامي نيز همانند دوره ساسانيان - كه پايگاه مستحكمي براي جلوگيري ازهجوم مهاجمان ديلمي بود – اهميت جنگي پيدا كرده و پايگاه و مبدأ عمليات بعدي لشكريان عرب شد.
در زمان امويان، پسرحجاج بن يوسف؛ نخستين مسجد جمعه آن را بنا نهاد كه به «مسجد الثور» معروف شد. اين مسجد تا زمان هارون الرشيد معتبرترين مسجد قزوين بود. در سال 176 هـجري قمري, قلعه يا شهر ديگري توسط خليفه هادي موسي بن عباسي در مقابل شهر قديم قزوين ساخته شد كه به «مدينه موسي» يا «مدينه مباركيه» معروف شد. وقتي هارون الرشيد - خليفه عباسي – به قصد خراسان از راه قزوين مي گذشت، از گرفتاري هاي مردم قزوين در مقابل هجوم هاي ديالمه و مقاومت شجاعانه آن ها آگاهي يافت و به سعد بن العاس - والي عراقين و قزوين - دستور داد كه حصاري به دور «مدينه موسي» بكشد و مسجدي نيز در آن بسازد، اما با مرگ او حصار ناتمام ماند، تا اين كه يكي از فرماندهان ترك دستگاه عباسي به نام موسي ابن بنا كه مأمور جنگ با حسين بن زيد علوي شده بود،‌ در سال 256 هـ جري قمري بناي آن را به اتمام رساند.
از اواخر قرن پنجم هجري تا زمان حمله هلاكو به قلعه هاي اسماعيليان، اين سرزمين تحت تأثير حوادث مربوط به نهضت حسن صباح و جانشينان او قرارداشت و شاهد نبردها و جنگ هاي طولاني ميان سپاه حكومت مركزي و اسماعيليان بود. با روي كار آمدن سلسله صفويه و برگزيده شدن شهر قزوين به پايتختي، منطقه اعتبار بيش تري يافت و آثار و بناهاي متعددي درآن بنا شد. دردوره قاجاريه نيز با انتخاب شهر تهران به عنوان پايتخت، قزوين به علت استقرار در مسير جاده تهران به اروپا و روسيه اهميت قابل ملاحظه اي يافت. ناصر خسرو قبادياني در سفرنامه خود در سال 438 هـجري قمري اين شهر را چنين توصيف كرده است: «باغستان بسيار داشت، بي ديوار و خار،‌ و هيچ مانعي از دخول در باغات و قزوين را شهري نيكو ديدم، با روي حصين و كنگره بر آن نهاده و بازارهاي خوب، مگر آن كه آب در آن اندك بود و منحصر به كارگرها در زير زمين و رييس آن شهر مروي علوي بود.» امروزه مركز شهرستان قزوين از شهرهاي زيباي استان قزوين است و شهرستان قزوين هم اكنون نيز از مهم ترين منطقه هاي ايران است كه نقش بسيار مهمي در اقتصاد, صنعت, فرهنگ كشور ايفا مي كند.
 

مشخصات جغرافيايي

شهرستان قزوين ازنظرجغرافيايي بين 58 درجه و 49 دقيقه تا 50 درجه و 02 دقيقه درازاي خاوري و 14 درجه و 36 دقيقه تا 19 درجه و 36 دقيقه پهناي شمالي و در بلندي 1280 متري از سطح دريا قرار دارد. رودهاي اين شهرستان بيش تر فصلي و موسمي بوده و بيش تر دربخش شمالي جاده قزوين- رشت به سوي منطقه قزوين روانند. درداخل شهر, رودخانه اي از شمال به جنوب روان است و كوه هاي البرز نيز در شمال قزوين سربرافراشته اند و بر زيبايي شهرافزوده اند. شهرستان قزوين از شهرها و دهستان هاي زيادي تشكيل شده است و از شمال به استان گيلان، از خاور به استان تهران، از جنوب به بويين زهرا و از باختر به استان زنجان محدود است. براساس سرشماري سال 1375 جمعيت اين شهرستان 574740 نفر برآورد شده كه 291117 نفر از آن ها در مركز شهرستان ساكن بوده‌اند. راه هاي منتهي به شهرستان قزوين عبارتند از:
- بزرگ راه قزوين - تهران به درازاي 146 كيلومتر
- بزرگ راه قزوين - زنجان به درازاي 184 كيلومتر
- راه قزوين - تاكستان به درازاي 32 كيلومتر
- راه قزوين - رشت به درازاي 177 كيلومتر
- راه قزوين - معلم كلايه به درازاي 85 كيلومتر
- راه قزوين - بويين زهرا به درازاي 59 كيلومتر
- ايستگاه راه آهن تهران - زنجان از اين شهرستان عبور مي كند و اين شهرستان داراي يك فرودگاه محلي نيز است.
 

مكان هاي ديدني و تاريخي

شهرستان قزوين كه از مناطق زيبا, با فرهنگ و متمدن ايران است در كنار طبيعت زيبا, خدادادي و مناظر بهشت گونه خود از غناي تاريخي و فرهنگي قابل توجهي نيز برخوردار است. رودخانه هاي پرآب, قله هاي زيبا و مشهور, چشمه هاي آب گرم‏, حيات وحش, پوشش گياهي غني و درياچه هاي چشم نوازمنطقه؛ مهم ترين جاذبه هاي طبيعي شهرستان قزوين را تشكيل مي دهند. در كنار آثار متعدد تاريخي و معماري در قالب مسجد ها, امام زاده ها, مدرسه ها, بازارها, حمام ها, شهرهاي قديمي و كاروان سراها؛ اين شهرستان از جاذبه هاي اجتماعي چون: جشن ها, غذاهاي خاص و جاذبه هاي فرهنگي چون: صنايع دستي, موسيقي و لباس هاي خاص محلي برخوردار است. همه اين جاذبه ها دست به دست هم داده و مجموعه اي ديدني در قالب شهرستان قزوين به وجود آورده اند كه سبب شده اين منطقه به يكي از جذاب ترين و مهم ترين شهرستان هاي ايران تبديل شود. شهرستان قزوين به واسطه پشتوانه غني تاريخي و طبيعي خود از مكان هاي طبيعي و تاريخي زيادي برخورداراست كه فهرست و اطلاعات كامل آن ها به تفصيل در آيتم هاي مربوطه آورده شده است.